pandomim
New member
Hükümetlerarası İklim Değişikliği Panelinin (İPCC) 6. Kıymetlendirme Raporunun üçüncü ve son kısmı olan “Azaltım” temalı rapor yayımlandı. 65 ülkeden 278 bilim insanı mavi gezegenin varoluş çabası için yapılması gerekenleri 2913 sayfalık raporda sundu. Raporda 5. Kıymetlendirme Raporundan (AR5) bu yana mevzuya dair yayımlanan 18 bini aşkın akademik çalışma mercek altına alındı.
Ortalarında ülkemizden de akademisyenlerin yer aldığı 36 koordinatör başyazar, 163 başyazar, 38 gözden geçirici ile birlikte 354 katkı sunan müellif ve 59212 tane uzman, hükümet görüş ve tekliflerini içeren çalışma 2017 yılından daha sonrası ağır olmak üzere 7 yıllık büyük bir uğraşın meyvesi temelinde.
Raporda “Kanıtlar ortada. Artık harekete geçme zamanı” ana sloganı çerçevesinde “2030 yılına kadar global karbon emisyonlarının yarıya indirilmesinin mümkün olduğu bildirisi verildi. Fakat sera gazı salımlarının mevcut halini müdafaası durumunda ise global sıcaklık artışının Paris İklim Muahedesinin öngördüğü gaye bedel olan +1,5°C düzeyinin 2 katını dahi aşarak +3°C’nin üzerinde seyredebileceği de öne çıkan konulardan biri oldu. bu biçimdesi bir tablo ise hiç kuşkusuz beşerler, ekosistemler ve doğal hayat üstündeki baskıların katlanarak artacağı manasını taşıyor.
EMİSYON ARTIŞLARI DEVAM EDİYOR
İklim değişikliği gerçeğinin anlaşıldığı son 50 yıldaki global bazdaki çalışmalara karşın global sera gazı emisyonlarının artmaya devam ettiği, buna rağmen artış suratının kısmen azalma gösterdiği tabir edilen raporda son on yıllık süreçte, yani 2010-2019 devrinde kaydedilen sera gazı emisyonlarının insanlık tarihinin en yüksek düzeyi olduğu açıklandı.
Rapora göre 1850’den 2019 yılına kadar atmosfere verilen karbondioksit (CO2) ölçüsünün 2 bin 400 milyar tona (gton) ulaştığı, bu bedelin yüzde 58’inin 1850-1990 devrinde salındığı belirtilirken son 30 yıllık süreçte de kalan yüzde 42’lik salımın gerçekleştiği açıklandı.
2019 yılı global sera gazı emisyonları temel alınmak suretiyle değerlendirmelerde bulunan raporda 1990 yılında atmosfere yıllık bazda 38 milyar ton karbondioksit muadili (gton CO2e) sera gazı salımının yapıldığını, bu ölçünün 2019 yılında yüzde 54’lük bir artışla 59 gton pahasına ulaştığı söz ediliyor. Raporda ayrıyeten Paris İklim Muahedesinin öngördüğü ve Glasgow’da düzenlenen 26. İklim Değişikliği Taraflar Konferansı (COP26) Ana Karar Metninde de kendisine yer bulan global sıcaklık artışını sanayi öncesi periyoda kıyasla +1,5°C ile sınırlamak için kalan karbon bütçesinin 510 gton olduğu, bu ölçünün da mevcut koşullar dahilinde 8 ila 10 yıllık üzere kısa bir süre içerisinde dolacağına dikkat çekiliyor.
Emisyonların gelir seviyesi ile de direkt alakalı olduğu söz edilen raporda dünya genelinde en güçlü yüzde 10’luk hane halkı kısmının tüketim bazlı emisyonlarının global emisyonların yüzde 34 ila yüzde 45’ini oluşturduğunu, buna karşılık gelir seviyesi bağlamında altta yer alan yüzde 50’lik kısmın ise tüm emisyonların yalnızca yüzde 13-15’inden sorumlu olduğu belirtiliyor. Emsal biçimde kişi başı emisyon üretiminde gelişmiş ülkelerdeki kişi başı emisyonların Asya, Pasifik, Afrika ve Latin Amerika üzere ülkelerdeki kıymeti 2 kat aştığı vurgulanıyor.
Raporda ele alınan konulardan öteki bir tanesi de bir ülkeye ihraç yahut bir ülkeden ithal edilen mal ve mamüllerin üretimine yönelik emisyonlar, yani ticaret endeksli emisyonlar. Bu noktada gelişmiş ülkelerin net ana karbon emisyon ithalatçısı pozisyonunda olduğu vurgulanan raporda Asya ve Pasifik ülkelerinin ise en büyük net CO2 emisyon ihracatçısı oldukları tabir ediliyor. Son 40 yılda dünya ticaret hacminde yaşanan 5 katlık artışın beraberinde ticaret endeksli emisyonların da artışına yol açtığı belirtilen raporda 2014 yılından beri global emisyonların dörtte birinin (yüzde 25) ticaret bazlı olduğu tabir ediliyor. IPCC, 2006 yılında pik bedele ulaşan ticaret bazlı emisyonların sonrasındasındasında karbon yoğunluğundaki düşüşe bağlı olarak vakit içinde azalma gösterdiğine, buna rağmen artan ticaret hacminin de bu azalmayı istikrarda tutarak ticaret bazlı emisyon ölçüsünü koruduğuna dikkat çekiyor.
UMUT VAR
Raporda emisyonların insanlık tarihli tepe pahaya ulaştığı, lakin son on yıllık süreçte yıllık bazda ortalama artışların yüzde 1,3 olarak gerçekleştiği, bu pahanın bundan evvelki 10 yıllık süreçte yüzde 2,1 olduğu, ötürüsıyla artış suratında 0,8 puanlık bir düşüşün olduğu belirtiliyor.
Yalnız 2018 yılında bir daha IPCC tarafınca yayınlanan “1,5°C Global Isınma” isimli özel raporda global sıcaklık artışının +1,5°C ile sonlandırılması için beşeri kaynaklı global net karbon emisyonlarının 2030 yılına kadar 2010 yılı kıymetlerine kıyasla yüzde 45 oranında azaltılması gerektiği, ötürüsıyla burada yaşanan artıştan azalmanın 2030 yılına kadar emisyonlarda yüzde 14’lük net bir artış sağlayacağı, bu durumda da artış suratında görülen 0,8 puanlık bir düşüşün epey da tesirli olmayacağı ve +1,5°C pahasının bu çerçevede “ulaşılamaz” olduğu vurgulanıyor.
Buna karşılık olarak raporda son senelerda güç verimliliği, ormansızlaşmanın önlenmesi, yenilenebilir gücün teşvik edilmesi üzere alanlarda geliştirilen iklim odaklı siyasetlerin, yapılan yatırımların, teknolojik gelişmelerin, yenilenebilir güç kaynaklarında görülen maliyet düşüşlerinin de sevindirici olduğuna dikkat çekilerek hala bir umudun olduğu belirtiliyor.
Ortalarında Fransa, ABD üzere ülkelerin de yer aldığı 10’dan fazla ülkenin emisyonlarını +2°C ile uyumlu bir biçimde ortalama olarak yüzde 4 oranında azalttığı belirtilen raporda 2030 yılı emisyon azaltım amacının yarısını karşılayabilecek maliyet-etkin karbon emisyonu azaltım formlarının de olduğuna vurgu yapılıyor.
Güneş ve rüzgâr üzere yenilenebilir güç kaynaklarından üretim maliyetlerinin son 10 yıllık periyotta sırasıyla yüzde 85 ve yüzde 55 oranında azalma gösterdiği, haliyle fosil yakıtlardan daha uygun maliyetle elektrik üretmenin mümkün olduğu belirtilen raporda 2019 yılında nükleer, HES üzere karbonsuz yahut düşük karbonlu teknolojilerden elektrik gücü üretiminin yüzde 37 oranında gerçekleştiği tabir ediliyor. Keza lityum-iyon batarya teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak maliyetlerde yaşanan yüzde 85’lik azalmanın elektrikli araçlara olan talebi de arttırdığı, 2010’dan bu yana üretilen araç sayısında yüz katlık bir artış sağladığına ayrıyeten dikkat çekiliyor.
Raporda tıpkı vakitte dijitalleşmenin robotik, yapay zekâ, objelerin interneti üzere uygulamaların güç verimliliğini artırmada ve yenilenebilir gücü yönetmede pek tesirli olduğuna dikkat çekiliyor.
Buradan hareketle rapor +1,5°C için 2020-2025 devri içerisinde global emisyonların tepe bedele ulaşmasını, 2030 yılında ise 2019 yılına kıyasla sera gazı emisyonlarında en az yüzde 43’lük bir azalış kaydedilmesini öneriyor. Birebir süreçte karbondioksit (CO2) emisyonlarının yüzde 48, metan (CH4) emisyonlarının da üçte bir oranında azalması gerekiyor.
Raporda, bu bedeller sağlansa dahi, atmosferde bulunan yüksek ölçüdeki karbon emisyonlarının tesiriyle +1,5°C derecenin bir daha de aşılacağı, lakin yüzyılın sonunda sıcaklık artışının -özellikle de net negatif emisyonlar yoluyla- karbon oranındaki düşüşlere bağlı olarak stabil hale gelerek +1,5°C’nin sağlanacağı tabir ediliyor.
Global sıcaklık artışının +2°C derece ile sonlandırılması maksadında de misal biçimde 2020-2025 emisyonların pik yapması ve 2030 yılına kadar da sera gazlarında en az dörtte bir oranında azalmanın sağlanması gerekiyor.
EN BÜYÜK ARTIŞ “ULAŞIMDA”
2019 yılı global sera gazı emisyonlarının sektörel bazlı tahlilinde tüm bölümlerde artışların yaşandığı tabir edilen raporda emisyonların yüzde 35’inin güç tedariki, yüzde 14’ünün sanayi faaliyetleri, yüzde 22’sinin tarım, ormancılık ve arazi kullanması, yüzde 15’inin ulaştırma ve yüzde 6’sının da binalardan kaynaklandığı açıklandı.
Lakin gücün elektrik üretimi ve ısınma emelli kullanması kapsamında kesin kullanıcılarına dağıtımı yapıldığında en büyük sera gazı üreten dalın yüzde 24 ile sanayi dalı olduğu, binaların da yüzde 6’dan yüzde 16 oranına ulaşarak en büyük üçüncü alan olduğu, güç tedarikinin de yüzde 12’de kaldığını görüyoruz.
Yıllık bazda ortalama emisyonlardaki artışların bundan evvelki 10 yıllık devir ile mukayese edildiğinde en yüksek artışın yaşandığı alan yüzde 1,8 ile ulaşım olurken bu bedeller endüstride yüzde 1,4, güçte ise yüzde 1 ile karşımıza çıktı. Rapora göre bundan evvelki 10 yıllık devir olan 2000-2009 döneminde ulaşım kaynaklı ortalama yıllık emisyon artışları bir daha yüzde 1,8 olarak gerçekleşmiş, tıpkı periyotta bu kıymetler sanayi için yüzde 3,4 ve güçte yüzde 2,3 olmuştu. ötürüsı ile sanayi ve güçte artış suratında düşüşler görülürken ulaşımda aykırısı bir seyir yaşanmış durumda.
Kentleşmenin giderek büyümesi emisyonlara da tıpkı biçimde sirayet etmiş, global emisyonlar içerisindeki tesirinde gözle görülür bir büyüme kaydetmiştir. Rapora göre 2015 yılında kentler 25 gton ile global emisyonların yüzde 62’sinden sorumlu iken bu bedel 2020 yılında 29 gtona ulaşarak yüzde 67-72 oranına yükseldi. Burada havacılık ve denizcilik emisyonları dahil edilmezken kentlerde direkt oluşan emisyonlar ile kentlere sunulan elektrik/gıda üretimi üzere dolaylı emisyonlar, yani özetlemek gerekirsesı tüketim bazlı emisyonlar kapsanıyor. Gelişmişlik seviyesi, hayat standartları ve nüfus sayısı üzere değişkenlere bağlı olarak emisyonların oluşmasında bölgesel bazda büyük farklılıklar görülebiliyor.
TALEP İSTİKAMETLİ EMİSYONLAR “İLK KEZ” RAPORDA
Birinci defa bir IPCC çalışmasında talep bazlı azaltım metotları üzerinde yoğunlaşıldı. Toplumsal bilimler genelde nadiren IPCC tarafınca ele alınırken son senelerda epeyce sayıda bilimsel çalışmanın bu alana değinmesi ilgileri bu tarafa kaydırdı. Raporda bu mevzuda birinci defa yeni bir kısma yer verildi.
Rapora bakılırsa bilhassa de varlıklı kesimde mevcut hayat şekillerine kıyasla kültürel ve davranışsal değişikler oluşması halinde emisyonlarda yüzde 40 ila yüzde 70 oranında bir azaltım sağlanabileceği öngörülüyor. Bu noktada bisikletli ulaşım, uzun aralıklı uçuşlardan kaçınma, bitkisel yoğunluklu beslenme, besin kayıp ve atıklarını tedbire, güç verimli bina konseptine (neredeyse sıfır güçlü bina -nzeb) geçiş üzere aksiyonlar talebe dayalı en tesirli azaltma seçenekleri içinde gösteriliyor. Dünya Kaynakları Enstitüsü (WRI) kelamı edilen geçişlerin cazip hale gelebilmesi için düşük emisyonlu teknolojilerin teşvik edilmesi, fosil yakıt ve emisyon ağır araç ve faaliyetlerin vergilendirilmesi, güç verimliliğini mecburî hale getiren standartların yaygınlaştırılması, kentlerin bisikletli ulaşıma uygun altyapı ile donatılması üzere aksiyonların insanların daha düşük emisyonlu ömür biçimlerine geçişine yardımcı olabileceğine işaret ediyor. Davranışların şekillenmesinde birtakım aksiyonların görünür kılınmasının da geçişi hızlandırabileceği düşünülmektedir. Örneğin menülerde vejetaryen kısmın başka bir kısım yerine ana menüde alternatif olarak sunulması üzere.
IPCC değerlendirmelerine bakılırsa tüketim bazlı emisyon salımı temel alındığında yüzde 1’lik üst dilim, en alttaki yüzde 50’lik dilimin en az 70 katından fazla bir kirliliğe yol açıyor. En az gelişmiş ülkeler (Least Developed Countries-LDC) global emisyonlara yalnızca yüzde binde 4, küçük ada devletleri (Small Island Developing States -SIDS) ise yüzde 0,5 tesir yapıyor.
NET SIFIRA GİDEN YOL
Bu raporda 09 Ağustos 2021’de yayımlanan IPCC’nin birinci çalışma kümesi raporundaki senaryoların (RCP: Temsili Konsantrasyon Yolları, SSP: Ortak Sosyoekonomik Yollar) tersine farklı senaryolar geliştirildi. Bunun için güç teknolojileri, güç kullanım seçenekleri, arazi kullanım değişimleri ve emisyonların önlenmesine yönelik toplumsal eğilimleri dikkate alan Entegre Kıymetlendirme Modeli (IAMs) üzerinden sayıları 3 bini aşan farklı emisyon projeksiyonları oluşturuldu. Raporda anılan projeksiyonlar, global ısınma pahaları temel alınarak 8 iklim kategorisi (C1-C8) altında toplandı. Burada global sıcaklık artışları sanayi öncesi periyoda kıyasla +1,5°C (C1, C2) ila +4°C (C8) üstü olabilecek biçimdeki sıcaklık artış senaryoları bedellendiriliyor.
Bu 8 kategoriye ek olarak 7 tane de “Açıklayıcı Yollar (IPs)” isminde senaryolar kullanıldı. Bu IPs’ler içerisinde halihazırdaki siyasetleri içeren bir yol (Cur-Pol), 2030 katkı beyanlarıyla (NDC) uyumlu lakin ek kimi önlemlerin geliştirildiği bir yol (Mod-Act) ile birlikte 5 tane de sıcaklık artışını +2°C’nin çok altında yahut +1,5°C ile sonlu tutabilecek ağır emisyon azaltım yolları temel alındı.
Tüm bu senaryolarda önümüzdeki birkaç 10 yıllık periyotta emisyonların ağır ölçüde azaltılması, en geç 2020-2025 devri içerisinde emisyonların tepe pahaya ulaşması, karbondioksit emisyonlarının ise 2030 yılına kadar 2020 yılı bedellerine kıyasla en az yüzde 25 ila yüzde 50 üzeri oranında azaltılması gerektiği kararına varıldı.
Global sıcaklık artışını +1,5°C derecenin altında tutmayı önbakılırsan C1 iklim kategorisine göre 2030 yılına kadar global sera gazı emisyonlarının 2019 yılına kıyasla yüzde 43, 2050 yılında ise yüzde 84 azalması gerekiyor. Tıpkı süreçte global karbon emisyonları da 2030 yılına kadar yüzde 48, 2050’lerin başında ise net sıfır olması gerekiyor. bir daha metan (CH4) emisyonlarının da 2030 yılına kadar yüzde 34, yani üçte bir oranında azalması bekleniyor.
Global sıcaklık artışını +2°C derece ile sınırlamayı hedefleyen C3 iklim kategorisine göre ise metan (CH4) emisyonlarının 2030 yılına kadar en az yüzde 20 azalması gerekirken, gerek +1,5°C amacını önbakılırsan C1 ve C2 iklim kategorileri gerekse de +2°C maksadı için C3 iklim kategorisine nazaran 2050 yılına kadar ikinci büyük sera gazı olan metan (CH4) ve üçüncü büyük sera gazı olan nitrözoksit (N2O) emisyonlarının en az yüzde 50 (yarı yarıya) azalması öngörülüyor.
Net sıfır açısından bakıldığında ise C1 üzere global sıcaklık artışını +1,5°C olarak hedefleyen C2 iklim kategorisine bakılırsa 2055-2060 içinde ortalama bazda net sıfıra, global sıcaklık artışını +2°C derece ile sınırlamayı hedefleyen C3 iklim kategorisine bakılırsa ise 2070-2075 içinde net sıfıra ulaşılması öngörülüyor. Her ne kadar net sıfır için uzun bir vakit diliminden bahsediliyor olsa da bu durum emisyon azaltım aciliyetini ortadan kaldırmıyor.
AZALTIMLAR NEREDEN YAPILACAK?
IPCC sera gazı salımının azaltılmasının yahut sonlandırılmasının yanında atmosferde bulunan ve daha evvelde salınan sera gazlarının da azaltılması gerektiğini öneriyor. Güç, ulaşım, besin, sanayi, bina vb. tüm bölümlerde süratli ve esaslı dönüşümlerin olması gerektiğinin altını çizen IPCC bu noktada birinci kere karbon tutma ve depolama sistemlerine de yer vermek suretiyle karbon giderme metotlarının yaygınlaşmasını öneriyor.
Birinci kere bu raporda, yani IPCC’nin Altıncı Kıymetlendirme Raporunun 3. Çalışma Kümesinde insanların tercihlerinin emisyonlar üstündeki tesirlerini ele alan bir kısım yer aldı. Raporda yapılan hesaplamalara nazaran hayat biçimleri yahut tercihlerin değişmesi ile emisyonlarda yüzde 40 ila yüzde 70 içinde bir azaltım sağlayabileceği, lakin bunun kişiselden çok toplumsal bazda yapısal ve kültürel değişimlerle olması gerektiği, hâlihazırda içerisinde bulunduğumuz Covid-19 sürecindeki kısıtlamaların kısa vadede büyük çapta hayat usulü ve davranış değişimlerini mümkün kılabildiğini gösterdiği vurgulandı. Bu noktada en büyük azaltım potansiyelinin 8 milyar ton CO2 muadili ile besine dair talep değişikliklerinde olacağı tabir edilen raporda kara ulaşım seçeneklerinin 6,5 milyar ton CO2 muadili ile ikinci büyük potansiyele sahip olduğu belirtiliyor.
Raporda ayrıyeten en değerli sera gazı kaynağı olan endüstride azaltımın güçlü olmakla birlikle mümkün olduğu, bu minvalde tüm bedel zinciri boyunca koordine aksiyonlar bütünü ile bu zorlukların aşılabileceği; gereç ve güç verimliliği, talep idaresi, döngüsel malzeme akışını sağlama, emisyon azaltıcı teknolojilere geçiş yahut proses değişimleri üzere seçeneklerin kıymetlendirilebileceği tabir ediliyor. Bunun yanında yeni üretim süreçleri, hidrojen ve karbon yakalama ve depolama sistemlerinin yaygınlaşmasının gerektiği belirtilen raporda ayrıyeten yakın vakitte ticari etaba geçmesi beklenen ve demir çelik üzere birtakım karbon ağır bölümlerde düşük/sıfır emisyonlu prosesler bu noktada örnek gösteriliyor.
Raporda ayrıyeten düşük karbonlu tercihlerin ferdi karbon ayak izini 9 ton CO2 kadar indirebileceği, lakin bunun için yalnızca uçuşların azaltılması değil, bitkisel bazlı beslenme, toplu taşımaya geçiş, elektrikli araç, bisikletli ulaşım yahut ısı pompası üzere seçeneklerin de ele alınması ile sağlanabileceği vurgulanıyor. bir daha, binalar bazında da geçtiğimiz on yıllık süreçte “neredeyse sıfır güçlü bina” örneklerinin pek yaygın bir seyir izlediği, daha fazla yalıtımın güç tasarrufu yanında konforu da artırdığı, güç verimli ve geri kazanılabilir materyal kullanmasının yaygınlaşması gerekliliği de lisana getiriliyor.
Dijital dönüşümün de azaltıma büyük katkı sunduğuna değinilen raporda objelerin interneti, robotik, yapay zekâ üzere uygulamaların her dalda en büyük emisyon kaynağı olan güç idaresini daha aktif hale getirebileceğini, fakat bu dönüşümün aktif yönetilmemesi halinde de elektronik atıklar, iş gücü pazarındaki olumsuz tesirler üzere konuların daha büyük problemlere yol açabileceği de bilhassa hatırlatılıyor. Çeşitli kesimlerde azaltım konusunda emisyon ticaret sistemi (ETS) yahut karbon vergileri üzere çeşitli siyaset araçlarının kullanmasının daima artış gösterdiğine dikkat çekilen raporda 2020 prestiji ile global emisyonların yüzde 20’sinin karbon vergisi yahut ETS kapsamında yönetildiği, lakin azaltım noktasında önemli bir gelişme sağlanamadığına da yer veriliyor.
NASIL BİR BESLENME?
Raporda yer alan değerlendirmelere bakılırsa besin sistemleri global emisyonların yüzde 42’sini oluşturuyor. Bu noktada 1990’dan 2018 yılına besin sistemleri kaynaklı emisyonların yıllık bazda 14 gton CO2 muadilinden 17 gton CO2 muadiline yükseldiği, hane halkı karbon ayak izi bazında da besin sistemlerinin tüm gelir kümelerinde baskın kaynak olduğu ve global bazda ortalama olarak karbon ayak izinin yüzde 28’ini oluşturduğuna dikkat çekiliyor. Rapora göre besin sistemlerinden kaynaklanan emisyon salımında çeltik üretimi ve büyükbaş yetiştiriciliği ana katkı sunan kaynaklar oldu.
Buradan hareketle raporda bitkisel bazlı beslenme üzere sürdürülebilir sağlıklı beslenme formlarına geçiş olduğunda teknik olarak 3,6 gton CO2 muadili emisyon azaltım potansiyeli olduğu bedellendiriliyor.
Besin sistemlerinden kaynaklı emisyonlarda öne çıkan başka bir konu ise besin atık ve kayıpları. Global bazda üretilen besinlerin yüzde 20 ila yüzde 40’ının çabucak hemen pazara sunulmadan kaybedildiği yahut hanelerde atık haline geldiği değerlendirmelerine yer verilen raporda besin atıklarının 2010 ila 2016 periyodundaki yıllık bazdaki global sera gazı emisyonlarının yüzde 8-10’una tekabül ettiği, besin kayıp ve atıklarının azaltılmasının teknik olarak 2,1 gton CO2 muadili emisyon azaltım potansiyeli olduğu söylenmektedir. Besin kayıplarının önlenmesi, beslenme stil ve tercihlerinin değişmesi ile daha az güç, arazi ve kaynak talebi ile ek biroldukca yarar sunacaktır. bu biçimdece besinin üretildiği alanlarda besin güvenliği daha az baskılanacaktır.
GÜÇTE DÖNÜŞÜM
Raporda yer alan datalara bakılırsa güç tedarik bölümü yüzde 34’lük hisse (20 gton CO2 eşdeğeri) ile 2019 yılında en büyük emisyon salım alanı oldu. Bu emisyonların 4 gton CO2 muadili kaçak emisyonlardan oluşurken 14 gton CO2 muadili ise elektrik ve ısı üretiminden kaynaklanıyor.
Rapora nazaran +1,5°C gayesi için 2030 yılında 2019 yılı bedellerine kıyasla yüzde 43 oranında, öteki bir telaffuz ile 24 gton CO2 muadili azaltım gerekiyor. Bu kıymetin üçte birine tekabül eden 8,4 gtonluk azaltımı tek başına güneş (4,5 gton) ve rüzgârdan (3,9 gton) karşılanabileceği vurgulanıyor. Hâlihazırda güneş ve rüzgârın global bazda elektrik gücü üretimindeki hissesi yüzde 10’un üzerine çıktı. Bu kıymetin 2030 yılında yüzde 42’ye ulaşması öngörülüyor. Bu bilgi de Milletlerarası Güç Ajansının “Net Sıfır Senaryosuna” bakılırsa 2030’da güneş ve rüzgârın hissesinin yüzde 40 olması gerektiği önerisi ile örtüşüyor. Bu durumun hayata geçmesi için de geçtiğimiz 10 yıllık süreçte yıllık bazda yüzde 20’den çok büyüyen bu iki kesimin büyüme suratını ortasında bulunduğumuz 10 yıllık süreçte de müdafaası gerekiyor.
Raporda daha az fosil yakıt kullanmanın global ısınmayı belli kıymetlerde sınırlamak için “temel” olduğuna vurgu yapılıyor. Bu noktada kömür kullanmasının 2019 yılına kıyasla 2030 yılına kadar yüzde 75, 2050 yılına kadar yüzde 95 azaltılması; gaz kullanmasının 2019 yılına kıyasla 2030 yılına kadar yüzde 10, 2050 yılına kadar yüzde 45 azaltılması; benzeri biçimde petrol kullanmasının da 2019 yılına kıyasla 2030 yılına kadar yüzde 10, 2050 yılına kadar yüzde 60 azaltılması gerektiğine dikkat çekiliyor.
Birebir biçimde rapor düşük karbonlu güç kaynaklarının süratle büyüdüğünü, 2100 yılında birinci güç kaynağının yüzde 88’ini oluşturacağını söz ediyor.
BİSİKLETLİ YAHUT SIFIR EMİSYONLU ULAŞIM
İklim azaltım gayelerine ulaşmada ulaştırma bölümünde dönüşüm gerekliliğine ayrıyeten değinilen raporda ulaştırmanın 2019 global emisyonları içerisinde yüzde 15 ile dördüncü büyük alan olduğu, bunun yüzde 69’unu kara ulaşımının, yüzde 9’unu deniz ulaşımının ve yüzde 7’sini ise hava ulaşımının oluşturduğu tabir ediliyor.
Önlem alınmaması halinde 2050’de bilhassa kargo nakliyatı ve yolcu servislerine yönelik talep artışına bağlı olarak ulaşım kaynaklı emisyonların yüzde 65 artacağı öngörülen raporda aksine tesirli azaltım stratejilerinin hayata geçirilmesi ile sektörel bazda emisyonların yüzde 68 azaltılabileceği, bu durumun da +1,5°C gayesi ile uyumlu olduğu belirtiliyor. Covid-19 sürecinde ulaşım kaynaklı emisyonların azalmasını örnek gösteren rapor bu çerçevede toplumsal bazda davranış değişikliklerinin tesirli olduğunu söylüyor.
Kent ulaşımının tek başına global karbon emisyonlarının yüzde 8’ini oluşturduğu belirtilen raporda IPCC’nin Beşinci Kıymetlendirme Raporundan (AR5) bu yana en büyük gelişmenin elektromobilite (elektrikli araçlar/bisikletler/otobüsler/scooter vs.) alanında yaşandığına, bu durumun da emisyonların azaltılması bağlamında müspet tesir yaptığına işaret ediliyor. Misal biçimde teknolojik gelişmeler ışığında son 10 yıllık müddet zarfında lityum-iyon batarya maliyetlerinde yüzde 85’e varan orandaki azalışın hiç kuşkusuz elektrikli araçlara yönelimi hızlandırdığı, bu bağlamda elektrikli araç sayılarında yüz katlık bir yükselişin görüldüğüne dikkat çekiliyor.
BİR YUTAK ALANI OLARAK “TOPRAK”
Rapora göre global emisyonların yüzde 22’si tarım, orman ve başka arazi kullanması (AFOLU) faaliyetlerinden kaynaklanıyor. Bu emisyon kümesinde bölgeden bölgeye önemli farklılıklar var. Örneğin Latin Amerika ve Karayipler global AFOLU emisyonlarının yüzde 58’ine katkı sunarken bu kıymet Kuzey Amerika ve Avrupa’da yalnızca yüzde 7 civarında seyrediyor.
AFOLU emisyonlarının yarısının ormansızlaşmadan kaynaklandığı belirtilen raporda son 10 yıllık devirde ormansızlaşmanın azaldığı, bu mühlet zarfında değerli karbon yutak alanı ve biyoçeşitliliğe mesken sahipliği yapan tropik ormanlardaki kayıpların daha epey görüldüğüne ayrıyeten dikkat çekiliyor. AFOLU dalı karbon emisyonlarının yanı sıra öteki iki büyük sera gazı olan metan (CH4) ve nitrözoksit (N2O) emisyonları açısından da öne çıkıyor. Hayvancılık, gübre üretim ve kullanması üzere süreçler bu noktadaki en büyük kaynaklar.
2020 yılı bilgilerine göre dünya ormanlarının kapladığı alan yüzde 31, yani karasal alanların üçte biri ormanlarla kaplı. en çok orman varlığı olan ülkeler sırasıyla Rusya, Brezilya, Kanada, ABD ve Çin. Arazi kullanım değişimlerine karşın karasal ekosistemler değerli birer karbon yutağı oldular ve 2010-2019 periyodunda beşerî kaynaklı karbon emisyonlarının üçte birini gidererek dünyamıza nefes oldular.
Rapora nazaran AFOLU sunduğu besin, odun ve öbür kaynakların yanı sıra iklim değişikliği ile çabada de kıymetli katkılar sunuyor. Bu çerçevede kara tabanlı iklim değişikliği ile uğraş önlemlerinin emisyon azaltımında kıymetli tesirler oluşturacağı, varsayımlara nazaran de AFOLU kesiminin 2050 yılında +1,5°C gayesine takviye gayeli global sera gazı emisyonlarını yüzde 20-30 azaltabileceği öngörülüyor. Rapora nazaran AFOLU bölümü 2020-2050 devrinde yıllık bazda ekonomik olarak 8 ila 16 gton CO2 muadili emisyon uzaklaştırabilir. Bu paha teknik kapasitesinin yarısı kadar aslında. Raporda ayrıyeten AFOLU’nun iklim maksatlarına katkısının “nispeten düşük bir maliyetle” gelebileceği belirtiliyor.
İPCC global bazda yapılan bilimsel çalışma neticelerina bakılırsa ormanların, kıyısal sulak alanların, otlakların korunması ve yenilenmesinin 2020-2050 periyodunda yıllık bazda 7,3 gton CO2 muadili emisyon azaltabileceğini gösteriyor. Keza toprak karbon idaresi, aktif hayvancılık faaliyetleri ile yıllık bazda 4,1 gton CO2 muadili emisyon azaltımı sağlanabilirken bitkisel odaklı beslenme ve besin atıklarının azaltılması üzere talep taraflı değişimlerle de 2,2 gton CO2 muadili emisyon azaltabileceği tabir ediliyor.
Öteki bir emisyon azaltıcı yol ise Biyoenerjili Karbon Giderme (BECCS). Bu sistem ekin ve odun artıkları üzere biyoyakıt kaynaklarının güç üretmek emeliyle yakılması ve bu esnada çıkan karbondioksitin tutulmasını husus ediniyor. Yeni bir teknoloji olsa da rapora bakılırsa bu metodun 2020-2050 devri boyunca yıllık bazda ortalama 5,9 gton CO2 muadili emisyon azaltabileceği bedellendiriliyor.
Raporda AFOLU dalına yönelik son bir kıymetlendirme de yatırımlara dair. Bu noktada global bazda kara tabanlı iklim önlemleri için halihazırda yıllık ortalama olarak 700 milyon dolarlık yatırımın yapıldığı, lakin AFOLU bölümünden beklenen yüzde 30 emisyon azaltımı amacının sağlanabilmesi için 400 milyar dolara muhtaçlık duyulduğu belirtiliyor.
KARBON UZAKLAŞTIRMA KOŞUL MI?
Paris İklim Mutabakatının koyduğu ve COP26 kararlarında da kendisine direkt yer bulan global sıcaklık artışının sanayi öncesi periyoda kıyasla +1,5°C derecede tutulması için karbon uzaklaştırmanın katiyen gerekli olduğunun altı çizilen raporda bu noktada ormansızlaşmanın durdurulması ve direkt karbon yakalama üzere alternatiflerin kaçınılmaz olduğu bedellendiriliyor.
Rapora bakılırsa Paris İklim Muahedesi dahilinde taraflarca sunulan niyet edilen katkı beyanlarının (NDC) +1,5°C gayesinden uzak olduğu, bu minvalde yıllık bazda 19 ila 26 gtonluk CO2 muadili bir emisyon açığının olduğu -ki en epeyce emisyon salan Çin ve ABD’nin toplam emisyonlarından daha büyük bir değer- ötürüsıyla NDC’lerin güçlendirilmemesi halinde global sıcaklık artışının +1,5°C kıymetini en az 0,15°C ila 0,3°C aşacağını, haliyle Paris İklim Muahedesinin temel gayesi olan yüzyıl sonunda global sıcaklık artışını yine +1,5°C indirgemek için net negatif karbon emisyonlarına muhtaçlık duyulacağı belirtiliyor.
Biyolojik usullerden ağaç dikimi yahut biyoyakıtlı karbon yakalama ve depolama (BECCS) sistemlerinin yanında kimyasal yollardan olan Direkt Havadan Karbon Yakalama (DAC) sistemlerine yer verilen raporda global sıcaklık artışını +1,5°C yahut +2°C ile sınırlamayı içeren tüm senaryolarda kara bazlı karbon giderme halleri (ağaç dikimi, BECCS) ile direkt karbon tavrı (DAC) üzere usullerden bir ve birkaçı kullanılmıştır.
Rapora göre global sıcaklık artışını sanayi öncesi periyoda kıyasla +2°C ile sınırlama amacı senaryolarında 2020-2100 periyodunda kümülatif bazda toplam karbon gideriminin BECCS için 328 gton, kara bazlı önlemler için 252 gton ve havadan direkt karbon yakalama ve depolama (DAC) için de 29 gton bedeline ulaşması öngörülüyor.
Lakin BECCS ve DAC sistemlerinin çabucak hemen yaygınlaşmadığı, karbon giderme formlarında ağaç dikimi ve ekosistem yenilemenin daha yaygın olarak değerlendirildiğine değinilen raporda DAC’ların yüksek güç gereksinimi ve yüksek maliyetleri ötürüsı ile sonlu ölçüde kullanıldığı söz ediliyor.
Raporda yer verilen başka bir karbon uzaklaştırma sistemi da Güneş Jeo-mühendisliği. Bu alanda yapılan çalışmalardaki temel hedef güneş ışığının dünya üstündeki tesirini azaltarak global sıcaklık artışını bir nebze olsun azaltabilmek. Bu noktada havaya daha fazlaca aerosol salımı, ısı tutan bulutların azaltılması vb. teknikler üzerinde çalışmaların yapıldığı, fakat güneş jeo-mühendisliğinin iklim değişikliğine yönelik ana bir siyaset aracı olamayacağı, birebir vakitte net sıfır açısından da yardımcı bir öge olabileceği vurgulanıyor. Keza bu metodun ekosistemler, canlılar ve beşerler üstündeki riskleri konusunda da kâfi çalışmanın yapılması gerekliliği de ayrıyeten söz ediliyor.
birebir vakitte rapor bilhassa okyanuslardaki gelgitler ötürüsı ile oluşan kıyı bataklıkları, mangrovlar ve deniz çayırları üzere sığ kıyı ekosistemlerinin karbon depolarını artırmak üzere “mavi karbon yönetimi” de dahil olmak üzere okyanus bazlı CO2 uzaklaştırma formlarının fizibilitesini de ele alıyor.
YATIRIMLARDA ARTIŞ GEREKİYOR
Düşük karbonlu bir dünyaya geçiş için, başka bir telaffuz ile 2030 yılı azaltım maksatlarının faal olarak hayata geçebilmesi için iklim finansmanının en az 3 ila 6 kat artması gerektiğine dikkat çekilen raporda bu bedellerin bölgeden bölgeye, kesimden dala ve global sıcaklık maksat kıymetlerine bakılırsa farklılık gösterdiği üzerinde duruyor.
Rapora bakılırsa yalnızca elektrik bölümünde +1,5°C amacı ile uyumlu hareket için yapılması gereken global yatırım fiyatı 2023-2052 periyodunda yıllık bazda 2,3 trilyon dolar. Bu bedel global sıcaklık artışını +2°C derece ile sınırlama amacında 1,7 trilyon dolar olarak karşımıza çıkıyor. Tıpkı biçimde tarım, orman ve arazi kullanması dalında de Paris İklim Muahedesi maksatları ile uyumlu hareket için yatırımların 10 ila 29 kat içinde artması bekleniyor. bir daha global sıcaklık artışını +2°C ile sınırlamak için bölgesel bazda gereksinim duyulan yatırımların Güneydoğu Asya ve Pasifikteki gelişmekte olan ülkelerde 5 kat, Afrika’da 7 kat, Orta Doğu’da ise 12 kat artış sağlaması gerekiyor.
Başka taraftan düşük emisyonlu teknolojilerin ünite maliyetlerinde yaşanan düşüşler de sevindirici olarak yorumlanıyor. Karbon tedbire yahut giderme alanlarına baktığımızda rapora göre azaltma potansiyeli 2,1-5,6 gton CO2 muadili olan rüzgârın ton başına azaltım bedelinin 50 dolar olduğu, tıpkı biçimde azaltma potansiyeli 2-7 gton CO2 muadili olan güneşin ton başına azaltım bedelinin yüz dolar olduğu, buna karşılık nispeten yeni teknoloji olan Direkt Havadan Karbon Tutma (DAC) sisteminin ise ton başına azaltım bedelinin 200 dolar olduğu söz ediliyor. Tüm bu değerlendirmeler ışığında 2030 yılına kadar global sera gazı azaltımının ton başına yüz dolar ile 2019 bedellerine kıyasla yarı yarıya indirilebileceğine yönelik bilgi de raporda kendisine yer bulmuş durumda.
Rapora bakılırsa ikinci en tesirli sera gazı olan metan (CH4) 2019 yılı sera gazı emisyonlarının yüzde 6’sını oluşturuyor. Fakat global ısınma potansiyeli karbondioksitten 28 ila 84 kat daha fazla. Global sıcaklık kıymetindeki artışın +1,5°C olması maksadı için 2030 yılına kadar global metan emisyonlarının üçte bir oranında azaltılması gerekiyor. IPCC fosil yakıt kaynaklı CH4 emisyonlarının yüzde 50-80’inin mevcut teknolojilerle ton başına maliyetinin 50 doların altında olacak biçimde giderilebileceğini belirtiyor. IPCC’ye göre metan (CH4) ile birlikte üçüncü büyük sera gazı olan nitrözoksit (N2O) emisyonlarını günümüz pahasına kıyasla yüzde 50 azaltma maliyeti düşük seyrederken daha fazla azaltım içinse lakin et yoğunluklu beslenmenin terk edilmesi üzere birtakım alışkanlıkların değişmesi gerekiyor.
Raporda değer verilen konulardan birisi de AR-GE çalışmalarına yönelik. Burada güneş gücünden elektrik üretiminin ünite maliyetinde yüzde 85’lik azalmanın olduğu, fakat bu düzeye gelmenin 60 yılı bulduğu hatırlatılarak bu noktadaki çalışmaların kıymetine değiniliyor. Ayrıyeten +2°C maksadının sağlanabilmesi için de 2050 yılına kadar güneş kapasitesinin 2020 yılı bedellerine kıyasla en az 15 kat, rüzgârın da birebir dönemde en az 10 kat büyümesi gerektiği belirtilirken bununla birlikte da kömürden yüzde 87 oranında çıkış olması gerektiği üzerinde duruluyor.
DAHA BÜYÜK BEDEL ÖDEMEMEK İÇİN “KÜÇÜK BİR BEDEL”
Rapor temelinde sıcaklık artışını +2°C ile sınırlamak için 2030 yılına kadar yapılması gereken finansal akışların 3-6 kat daha düşük olduğunu söz ediyor, lakin yatırım açığının kapanmasına yetecek ölçüde global sermaye ve likiditenin var olduğuna da dikkat çekiliyor.
Rapora bakılırsa global sıcaklık artışının mevcut emisyon, önlem ve taahhütler ışığında +3°C aşabilme ihtimali var. Bu durum hâlihazırda yaşadığımız hadiselerin -ki yalnızca +1,2°C artışın etkisi- katlanarak karşımıza çıkması manasını taşıyor. Azalan ahenk maliyetleri yahut iklim değişikliğinin olumsuz tesirlerinin ekonomik faydaları hesaba katılmaksızın global ısınmayı +2°C yahut daha düşük bir pahayla sınırlamak için gerekli önlemlerin alınması 2050’de beklenen Gayri Safi Yurtiçi Hasılada (GDP) yalnızca birkaç puan azalması manasına geliyor.
Rapor kapsamında ele alınan kimi bilimsel çalışma sonuçları temel alındığında +1,5°C maksadına uygun hareket edildiğinde global GDP referans kıymete nazaran yüzde 2,6-4,2 daha düşük seyrederken +2°C gayesinde bu bedelin yüzde 1,3-2,7 olması bekleniyor. Burada iktisatların küçüleceği tabir edilmiyor, nispeten daha düşük bir büyümeden bahsediliyor. Rapora bakılırsa +1,5°C gayesi için global büyümedeki yavaşlama yıllık bazda ortalama yüzde 0,04 iken +2°C için bu kıymet yüzde 0,03 üzere düşük kıymetler olarak gerçekleşmesi bekleniyor. ötürüsıyla raporda daha büyük bedel ödememek için düşük karbonlu bir hayata geçişte mevcut rahatımızdan biraz ödün verilmesi gerektiği söz ediliyor.
RAPORA YÖNELİK “TEK SES”
Raporun yayımlanmasına müteakip bahse dair biroldukça açıklama yapıldı. İPCC Üçüncü Çalışma Kümesi Eş Lideri Jim Skea iklim değişikliğinin bir asırlık yırtıcı güç ve arazi kullanması, üretim ve tüketim kalıplarına dayanan yaşama alışkanlıkları kararı ortaya çıktığını, bu raporun da artık harekete geçmenin ve daha adil ve sürdürülebilir bir dünyaya nasıl geçileceğini gösterdiğini beyan etti.
Rapor ne yazık ki Rusya-Ukrayna savaşının gölgesinde kalarak kamuoyunda gerekli karşılığı alamadı. Lakin reaksiyonlarda tek seslilik vardı. Rapora yönelik en sert kıymetlendirme BM Genel Sekreteri Sayın Antonio Guterres’ten geldi. Yaptığı açıklamada biroldukça önderin temelinde dediğinin aksisini yaptığını, özetlemek gerekirsesı palavra dediğini ve dünyayı bir felakete sürüklediğini tabir etti.
Rusya-Ukrayna savaşı sebebiyle yükselen güç fiyatları, ülkelerin güç siyasetlerini gözden geçirmelerine yol açtı. ABD, İngiltere, AB üzere büyük emisyon üreticileri fosil yakıtları artırmayı düşünürken IPCC raporu bu cins bir atağın 1,5°C maksadının fazlaca gerisinde kalacağını gösteriyor.
ABD Başkanlık İklim Özel Elçisi Sayın John Kerry de daha süratli adımların atılması gerekliliğini bir dahaledi. Raporun iklim krizinin aksilikleri ile çabada geri kaldığımızı gösterdiğini, fakat bununla birlikte uğraş ve azaltım için de gerekli imkânlara sahip olduğumuzu, 2030 yılına kadar emisyonları yarıya indirerek 2050 yılında net sıfıra ulaşabileceğimizi ve daha sağlıklı ve pak bir gezegeni garanti altına alabileceğini söz etti.
Evet, dünyamız bir dönüşüm yaşıyor. Covid-19 süreci ile başlayan krizler, ardından ülkeler içinde yükselen tansiyon, güç fiyatlarındaki yükseliş, kuraklığa bağlı artan besin meblağları birtakım değişimleri istiyor. Şuurlu üretim ve tüketim kalıpları yahut sürdürülebilir üretim ve tüketim odaklı hayat modelleri. Hâlihazırda dünyamız sanayi öncesi periyoda kıyasla +1,2°C daha sıcak. Tesirlerini büyük bedeller ödeyerek görüyoruz. Bu sıcaklık artışının +1,5°C/+2°C ve hatta önlem alınmaması halinde +3,2°C olmasının tesirlerini hayal bile edemiyoruz. ötürüsıyla “İklimler değişmeden biz değişelim” diyoruz. Değişim ve dönüşüm mümkün.
Ortalarında ülkemizden de akademisyenlerin yer aldığı 36 koordinatör başyazar, 163 başyazar, 38 gözden geçirici ile birlikte 354 katkı sunan müellif ve 59212 tane uzman, hükümet görüş ve tekliflerini içeren çalışma 2017 yılından daha sonrası ağır olmak üzere 7 yıllık büyük bir uğraşın meyvesi temelinde.
Raporda “Kanıtlar ortada. Artık harekete geçme zamanı” ana sloganı çerçevesinde “2030 yılına kadar global karbon emisyonlarının yarıya indirilmesinin mümkün olduğu bildirisi verildi. Fakat sera gazı salımlarının mevcut halini müdafaası durumunda ise global sıcaklık artışının Paris İklim Muahedesinin öngördüğü gaye bedel olan +1,5°C düzeyinin 2 katını dahi aşarak +3°C’nin üzerinde seyredebileceği de öne çıkan konulardan biri oldu. bu biçimdesi bir tablo ise hiç kuşkusuz beşerler, ekosistemler ve doğal hayat üstündeki baskıların katlanarak artacağı manasını taşıyor.
EMİSYON ARTIŞLARI DEVAM EDİYOR
İklim değişikliği gerçeğinin anlaşıldığı son 50 yıldaki global bazdaki çalışmalara karşın global sera gazı emisyonlarının artmaya devam ettiği, buna rağmen artış suratının kısmen azalma gösterdiği tabir edilen raporda son on yıllık süreçte, yani 2010-2019 devrinde kaydedilen sera gazı emisyonlarının insanlık tarihinin en yüksek düzeyi olduğu açıklandı.
Rapora göre 1850’den 2019 yılına kadar atmosfere verilen karbondioksit (CO2) ölçüsünün 2 bin 400 milyar tona (gton) ulaştığı, bu bedelin yüzde 58’inin 1850-1990 devrinde salındığı belirtilirken son 30 yıllık süreçte de kalan yüzde 42’lik salımın gerçekleştiği açıklandı.
2019 yılı global sera gazı emisyonları temel alınmak suretiyle değerlendirmelerde bulunan raporda 1990 yılında atmosfere yıllık bazda 38 milyar ton karbondioksit muadili (gton CO2e) sera gazı salımının yapıldığını, bu ölçünün 2019 yılında yüzde 54’lük bir artışla 59 gton pahasına ulaştığı söz ediliyor. Raporda ayrıyeten Paris İklim Muahedesinin öngördüğü ve Glasgow’da düzenlenen 26. İklim Değişikliği Taraflar Konferansı (COP26) Ana Karar Metninde de kendisine yer bulan global sıcaklık artışını sanayi öncesi periyoda kıyasla +1,5°C ile sınırlamak için kalan karbon bütçesinin 510 gton olduğu, bu ölçünün da mevcut koşullar dahilinde 8 ila 10 yıllık üzere kısa bir süre içerisinde dolacağına dikkat çekiliyor.
Emisyonların gelir seviyesi ile de direkt alakalı olduğu söz edilen raporda dünya genelinde en güçlü yüzde 10’luk hane halkı kısmının tüketim bazlı emisyonlarının global emisyonların yüzde 34 ila yüzde 45’ini oluşturduğunu, buna karşılık gelir seviyesi bağlamında altta yer alan yüzde 50’lik kısmın ise tüm emisyonların yalnızca yüzde 13-15’inden sorumlu olduğu belirtiliyor. Emsal biçimde kişi başı emisyon üretiminde gelişmiş ülkelerdeki kişi başı emisyonların Asya, Pasifik, Afrika ve Latin Amerika üzere ülkelerdeki kıymeti 2 kat aştığı vurgulanıyor.
Raporda ele alınan konulardan öteki bir tanesi de bir ülkeye ihraç yahut bir ülkeden ithal edilen mal ve mamüllerin üretimine yönelik emisyonlar, yani ticaret endeksli emisyonlar. Bu noktada gelişmiş ülkelerin net ana karbon emisyon ithalatçısı pozisyonunda olduğu vurgulanan raporda Asya ve Pasifik ülkelerinin ise en büyük net CO2 emisyon ihracatçısı oldukları tabir ediliyor. Son 40 yılda dünya ticaret hacminde yaşanan 5 katlık artışın beraberinde ticaret endeksli emisyonların da artışına yol açtığı belirtilen raporda 2014 yılından beri global emisyonların dörtte birinin (yüzde 25) ticaret bazlı olduğu tabir ediliyor. IPCC, 2006 yılında pik bedele ulaşan ticaret bazlı emisyonların sonrasındasındasında karbon yoğunluğundaki düşüşe bağlı olarak vakit içinde azalma gösterdiğine, buna rağmen artan ticaret hacminin de bu azalmayı istikrarda tutarak ticaret bazlı emisyon ölçüsünü koruduğuna dikkat çekiyor.
UMUT VAR
Raporda emisyonların insanlık tarihli tepe pahaya ulaştığı, lakin son on yıllık süreçte yıllık bazda ortalama artışların yüzde 1,3 olarak gerçekleştiği, bu pahanın bundan evvelki 10 yıllık süreçte yüzde 2,1 olduğu, ötürüsıyla artış suratında 0,8 puanlık bir düşüşün olduğu belirtiliyor.
Yalnız 2018 yılında bir daha IPCC tarafınca yayınlanan “1,5°C Global Isınma” isimli özel raporda global sıcaklık artışının +1,5°C ile sonlandırılması için beşeri kaynaklı global net karbon emisyonlarının 2030 yılına kadar 2010 yılı kıymetlerine kıyasla yüzde 45 oranında azaltılması gerektiği, ötürüsıyla burada yaşanan artıştan azalmanın 2030 yılına kadar emisyonlarda yüzde 14’lük net bir artış sağlayacağı, bu durumda da artış suratında görülen 0,8 puanlık bir düşüşün epey da tesirli olmayacağı ve +1,5°C pahasının bu çerçevede “ulaşılamaz” olduğu vurgulanıyor.
Buna karşılık olarak raporda son senelerda güç verimliliği, ormansızlaşmanın önlenmesi, yenilenebilir gücün teşvik edilmesi üzere alanlarda geliştirilen iklim odaklı siyasetlerin, yapılan yatırımların, teknolojik gelişmelerin, yenilenebilir güç kaynaklarında görülen maliyet düşüşlerinin de sevindirici olduğuna dikkat çekilerek hala bir umudun olduğu belirtiliyor.
Ortalarında Fransa, ABD üzere ülkelerin de yer aldığı 10’dan fazla ülkenin emisyonlarını +2°C ile uyumlu bir biçimde ortalama olarak yüzde 4 oranında azalttığı belirtilen raporda 2030 yılı emisyon azaltım amacının yarısını karşılayabilecek maliyet-etkin karbon emisyonu azaltım formlarının de olduğuna vurgu yapılıyor.
Güneş ve rüzgâr üzere yenilenebilir güç kaynaklarından üretim maliyetlerinin son 10 yıllık periyotta sırasıyla yüzde 85 ve yüzde 55 oranında azalma gösterdiği, haliyle fosil yakıtlardan daha uygun maliyetle elektrik üretmenin mümkün olduğu belirtilen raporda 2019 yılında nükleer, HES üzere karbonsuz yahut düşük karbonlu teknolojilerden elektrik gücü üretiminin yüzde 37 oranında gerçekleştiği tabir ediliyor. Keza lityum-iyon batarya teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak maliyetlerde yaşanan yüzde 85’lik azalmanın elektrikli araçlara olan talebi de arttırdığı, 2010’dan bu yana üretilen araç sayısında yüz katlık bir artış sağladığına ayrıyeten dikkat çekiliyor.
Raporda tıpkı vakitte dijitalleşmenin robotik, yapay zekâ, objelerin interneti üzere uygulamaların güç verimliliğini artırmada ve yenilenebilir gücü yönetmede pek tesirli olduğuna dikkat çekiliyor.
Buradan hareketle rapor +1,5°C için 2020-2025 devri içerisinde global emisyonların tepe bedele ulaşmasını, 2030 yılında ise 2019 yılına kıyasla sera gazı emisyonlarında en az yüzde 43’lük bir azalış kaydedilmesini öneriyor. Birebir süreçte karbondioksit (CO2) emisyonlarının yüzde 48, metan (CH4) emisyonlarının da üçte bir oranında azalması gerekiyor.
Raporda, bu bedeller sağlansa dahi, atmosferde bulunan yüksek ölçüdeki karbon emisyonlarının tesiriyle +1,5°C derecenin bir daha de aşılacağı, lakin yüzyılın sonunda sıcaklık artışının -özellikle de net negatif emisyonlar yoluyla- karbon oranındaki düşüşlere bağlı olarak stabil hale gelerek +1,5°C’nin sağlanacağı tabir ediliyor.
Global sıcaklık artışının +2°C derece ile sonlandırılması maksadında de misal biçimde 2020-2025 emisyonların pik yapması ve 2030 yılına kadar da sera gazlarında en az dörtte bir oranında azalmanın sağlanması gerekiyor.
EN BÜYÜK ARTIŞ “ULAŞIMDA”
2019 yılı global sera gazı emisyonlarının sektörel bazlı tahlilinde tüm bölümlerde artışların yaşandığı tabir edilen raporda emisyonların yüzde 35’inin güç tedariki, yüzde 14’ünün sanayi faaliyetleri, yüzde 22’sinin tarım, ormancılık ve arazi kullanması, yüzde 15’inin ulaştırma ve yüzde 6’sının da binalardan kaynaklandığı açıklandı.
Lakin gücün elektrik üretimi ve ısınma emelli kullanması kapsamında kesin kullanıcılarına dağıtımı yapıldığında en büyük sera gazı üreten dalın yüzde 24 ile sanayi dalı olduğu, binaların da yüzde 6’dan yüzde 16 oranına ulaşarak en büyük üçüncü alan olduğu, güç tedarikinin de yüzde 12’de kaldığını görüyoruz.
Yıllık bazda ortalama emisyonlardaki artışların bundan evvelki 10 yıllık devir ile mukayese edildiğinde en yüksek artışın yaşandığı alan yüzde 1,8 ile ulaşım olurken bu bedeller endüstride yüzde 1,4, güçte ise yüzde 1 ile karşımıza çıktı. Rapora göre bundan evvelki 10 yıllık devir olan 2000-2009 döneminde ulaşım kaynaklı ortalama yıllık emisyon artışları bir daha yüzde 1,8 olarak gerçekleşmiş, tıpkı periyotta bu kıymetler sanayi için yüzde 3,4 ve güçte yüzde 2,3 olmuştu. ötürüsı ile sanayi ve güçte artış suratında düşüşler görülürken ulaşımda aykırısı bir seyir yaşanmış durumda.
Kentleşmenin giderek büyümesi emisyonlara da tıpkı biçimde sirayet etmiş, global emisyonlar içerisindeki tesirinde gözle görülür bir büyüme kaydetmiştir. Rapora göre 2015 yılında kentler 25 gton ile global emisyonların yüzde 62’sinden sorumlu iken bu bedel 2020 yılında 29 gtona ulaşarak yüzde 67-72 oranına yükseldi. Burada havacılık ve denizcilik emisyonları dahil edilmezken kentlerde direkt oluşan emisyonlar ile kentlere sunulan elektrik/gıda üretimi üzere dolaylı emisyonlar, yani özetlemek gerekirsesı tüketim bazlı emisyonlar kapsanıyor. Gelişmişlik seviyesi, hayat standartları ve nüfus sayısı üzere değişkenlere bağlı olarak emisyonların oluşmasında bölgesel bazda büyük farklılıklar görülebiliyor.
TALEP İSTİKAMETLİ EMİSYONLAR “İLK KEZ” RAPORDA
Birinci defa bir IPCC çalışmasında talep bazlı azaltım metotları üzerinde yoğunlaşıldı. Toplumsal bilimler genelde nadiren IPCC tarafınca ele alınırken son senelerda epeyce sayıda bilimsel çalışmanın bu alana değinmesi ilgileri bu tarafa kaydırdı. Raporda bu mevzuda birinci defa yeni bir kısma yer verildi.
Rapora bakılırsa bilhassa de varlıklı kesimde mevcut hayat şekillerine kıyasla kültürel ve davranışsal değişikler oluşması halinde emisyonlarda yüzde 40 ila yüzde 70 oranında bir azaltım sağlanabileceği öngörülüyor. Bu noktada bisikletli ulaşım, uzun aralıklı uçuşlardan kaçınma, bitkisel yoğunluklu beslenme, besin kayıp ve atıklarını tedbire, güç verimli bina konseptine (neredeyse sıfır güçlü bina -nzeb) geçiş üzere aksiyonlar talebe dayalı en tesirli azaltma seçenekleri içinde gösteriliyor. Dünya Kaynakları Enstitüsü (WRI) kelamı edilen geçişlerin cazip hale gelebilmesi için düşük emisyonlu teknolojilerin teşvik edilmesi, fosil yakıt ve emisyon ağır araç ve faaliyetlerin vergilendirilmesi, güç verimliliğini mecburî hale getiren standartların yaygınlaştırılması, kentlerin bisikletli ulaşıma uygun altyapı ile donatılması üzere aksiyonların insanların daha düşük emisyonlu ömür biçimlerine geçişine yardımcı olabileceğine işaret ediyor. Davranışların şekillenmesinde birtakım aksiyonların görünür kılınmasının da geçişi hızlandırabileceği düşünülmektedir. Örneğin menülerde vejetaryen kısmın başka bir kısım yerine ana menüde alternatif olarak sunulması üzere.
IPCC değerlendirmelerine bakılırsa tüketim bazlı emisyon salımı temel alındığında yüzde 1’lik üst dilim, en alttaki yüzde 50’lik dilimin en az 70 katından fazla bir kirliliğe yol açıyor. En az gelişmiş ülkeler (Least Developed Countries-LDC) global emisyonlara yalnızca yüzde binde 4, küçük ada devletleri (Small Island Developing States -SIDS) ise yüzde 0,5 tesir yapıyor.
NET SIFIRA GİDEN YOL
Bu raporda 09 Ağustos 2021’de yayımlanan IPCC’nin birinci çalışma kümesi raporundaki senaryoların (RCP: Temsili Konsantrasyon Yolları, SSP: Ortak Sosyoekonomik Yollar) tersine farklı senaryolar geliştirildi. Bunun için güç teknolojileri, güç kullanım seçenekleri, arazi kullanım değişimleri ve emisyonların önlenmesine yönelik toplumsal eğilimleri dikkate alan Entegre Kıymetlendirme Modeli (IAMs) üzerinden sayıları 3 bini aşan farklı emisyon projeksiyonları oluşturuldu. Raporda anılan projeksiyonlar, global ısınma pahaları temel alınarak 8 iklim kategorisi (C1-C8) altında toplandı. Burada global sıcaklık artışları sanayi öncesi periyoda kıyasla +1,5°C (C1, C2) ila +4°C (C8) üstü olabilecek biçimdeki sıcaklık artış senaryoları bedellendiriliyor.
Bu 8 kategoriye ek olarak 7 tane de “Açıklayıcı Yollar (IPs)” isminde senaryolar kullanıldı. Bu IPs’ler içerisinde halihazırdaki siyasetleri içeren bir yol (Cur-Pol), 2030 katkı beyanlarıyla (NDC) uyumlu lakin ek kimi önlemlerin geliştirildiği bir yol (Mod-Act) ile birlikte 5 tane de sıcaklık artışını +2°C’nin çok altında yahut +1,5°C ile sonlu tutabilecek ağır emisyon azaltım yolları temel alındı.
Tüm bu senaryolarda önümüzdeki birkaç 10 yıllık periyotta emisyonların ağır ölçüde azaltılması, en geç 2020-2025 devri içerisinde emisyonların tepe pahaya ulaşması, karbondioksit emisyonlarının ise 2030 yılına kadar 2020 yılı bedellerine kıyasla en az yüzde 25 ila yüzde 50 üzeri oranında azaltılması gerektiği kararına varıldı.
Global sıcaklık artışını +1,5°C derecenin altında tutmayı önbakılırsan C1 iklim kategorisine göre 2030 yılına kadar global sera gazı emisyonlarının 2019 yılına kıyasla yüzde 43, 2050 yılında ise yüzde 84 azalması gerekiyor. Tıpkı süreçte global karbon emisyonları da 2030 yılına kadar yüzde 48, 2050’lerin başında ise net sıfır olması gerekiyor. bir daha metan (CH4) emisyonlarının da 2030 yılına kadar yüzde 34, yani üçte bir oranında azalması bekleniyor.
Global sıcaklık artışını +2°C derece ile sınırlamayı hedefleyen C3 iklim kategorisine göre ise metan (CH4) emisyonlarının 2030 yılına kadar en az yüzde 20 azalması gerekirken, gerek +1,5°C amacını önbakılırsan C1 ve C2 iklim kategorileri gerekse de +2°C maksadı için C3 iklim kategorisine nazaran 2050 yılına kadar ikinci büyük sera gazı olan metan (CH4) ve üçüncü büyük sera gazı olan nitrözoksit (N2O) emisyonlarının en az yüzde 50 (yarı yarıya) azalması öngörülüyor.
Net sıfır açısından bakıldığında ise C1 üzere global sıcaklık artışını +1,5°C olarak hedefleyen C2 iklim kategorisine bakılırsa 2055-2060 içinde ortalama bazda net sıfıra, global sıcaklık artışını +2°C derece ile sınırlamayı hedefleyen C3 iklim kategorisine bakılırsa ise 2070-2075 içinde net sıfıra ulaşılması öngörülüyor. Her ne kadar net sıfır için uzun bir vakit diliminden bahsediliyor olsa da bu durum emisyon azaltım aciliyetini ortadan kaldırmıyor.
AZALTIMLAR NEREDEN YAPILACAK?
IPCC sera gazı salımının azaltılmasının yahut sonlandırılmasının yanında atmosferde bulunan ve daha evvelde salınan sera gazlarının da azaltılması gerektiğini öneriyor. Güç, ulaşım, besin, sanayi, bina vb. tüm bölümlerde süratli ve esaslı dönüşümlerin olması gerektiğinin altını çizen IPCC bu noktada birinci kere karbon tutma ve depolama sistemlerine de yer vermek suretiyle karbon giderme metotlarının yaygınlaşmasını öneriyor.
Birinci kere bu raporda, yani IPCC’nin Altıncı Kıymetlendirme Raporunun 3. Çalışma Kümesinde insanların tercihlerinin emisyonlar üstündeki tesirlerini ele alan bir kısım yer aldı. Raporda yapılan hesaplamalara nazaran hayat biçimleri yahut tercihlerin değişmesi ile emisyonlarda yüzde 40 ila yüzde 70 içinde bir azaltım sağlayabileceği, lakin bunun kişiselden çok toplumsal bazda yapısal ve kültürel değişimlerle olması gerektiği, hâlihazırda içerisinde bulunduğumuz Covid-19 sürecindeki kısıtlamaların kısa vadede büyük çapta hayat usulü ve davranış değişimlerini mümkün kılabildiğini gösterdiği vurgulandı. Bu noktada en büyük azaltım potansiyelinin 8 milyar ton CO2 muadili ile besine dair talep değişikliklerinde olacağı tabir edilen raporda kara ulaşım seçeneklerinin 6,5 milyar ton CO2 muadili ile ikinci büyük potansiyele sahip olduğu belirtiliyor.
Raporda ayrıyeten en değerli sera gazı kaynağı olan endüstride azaltımın güçlü olmakla birlikle mümkün olduğu, bu minvalde tüm bedel zinciri boyunca koordine aksiyonlar bütünü ile bu zorlukların aşılabileceği; gereç ve güç verimliliği, talep idaresi, döngüsel malzeme akışını sağlama, emisyon azaltıcı teknolojilere geçiş yahut proses değişimleri üzere seçeneklerin kıymetlendirilebileceği tabir ediliyor. Bunun yanında yeni üretim süreçleri, hidrojen ve karbon yakalama ve depolama sistemlerinin yaygınlaşmasının gerektiği belirtilen raporda ayrıyeten yakın vakitte ticari etaba geçmesi beklenen ve demir çelik üzere birtakım karbon ağır bölümlerde düşük/sıfır emisyonlu prosesler bu noktada örnek gösteriliyor.
Raporda ayrıyeten düşük karbonlu tercihlerin ferdi karbon ayak izini 9 ton CO2 kadar indirebileceği, lakin bunun için yalnızca uçuşların azaltılması değil, bitkisel bazlı beslenme, toplu taşımaya geçiş, elektrikli araç, bisikletli ulaşım yahut ısı pompası üzere seçeneklerin de ele alınması ile sağlanabileceği vurgulanıyor. bir daha, binalar bazında da geçtiğimiz on yıllık süreçte “neredeyse sıfır güçlü bina” örneklerinin pek yaygın bir seyir izlediği, daha fazla yalıtımın güç tasarrufu yanında konforu da artırdığı, güç verimli ve geri kazanılabilir materyal kullanmasının yaygınlaşması gerekliliği de lisana getiriliyor.
Dijital dönüşümün de azaltıma büyük katkı sunduğuna değinilen raporda objelerin interneti, robotik, yapay zekâ üzere uygulamaların her dalda en büyük emisyon kaynağı olan güç idaresini daha aktif hale getirebileceğini, fakat bu dönüşümün aktif yönetilmemesi halinde de elektronik atıklar, iş gücü pazarındaki olumsuz tesirler üzere konuların daha büyük problemlere yol açabileceği de bilhassa hatırlatılıyor. Çeşitli kesimlerde azaltım konusunda emisyon ticaret sistemi (ETS) yahut karbon vergileri üzere çeşitli siyaset araçlarının kullanmasının daima artış gösterdiğine dikkat çekilen raporda 2020 prestiji ile global emisyonların yüzde 20’sinin karbon vergisi yahut ETS kapsamında yönetildiği, lakin azaltım noktasında önemli bir gelişme sağlanamadığına da yer veriliyor.
NASIL BİR BESLENME?
Raporda yer alan değerlendirmelere bakılırsa besin sistemleri global emisyonların yüzde 42’sini oluşturuyor. Bu noktada 1990’dan 2018 yılına besin sistemleri kaynaklı emisyonların yıllık bazda 14 gton CO2 muadilinden 17 gton CO2 muadiline yükseldiği, hane halkı karbon ayak izi bazında da besin sistemlerinin tüm gelir kümelerinde baskın kaynak olduğu ve global bazda ortalama olarak karbon ayak izinin yüzde 28’ini oluşturduğuna dikkat çekiliyor. Rapora göre besin sistemlerinden kaynaklanan emisyon salımında çeltik üretimi ve büyükbaş yetiştiriciliği ana katkı sunan kaynaklar oldu.
Buradan hareketle raporda bitkisel bazlı beslenme üzere sürdürülebilir sağlıklı beslenme formlarına geçiş olduğunda teknik olarak 3,6 gton CO2 muadili emisyon azaltım potansiyeli olduğu bedellendiriliyor.
Besin sistemlerinden kaynaklı emisyonlarda öne çıkan başka bir konu ise besin atık ve kayıpları. Global bazda üretilen besinlerin yüzde 20 ila yüzde 40’ının çabucak hemen pazara sunulmadan kaybedildiği yahut hanelerde atık haline geldiği değerlendirmelerine yer verilen raporda besin atıklarının 2010 ila 2016 periyodundaki yıllık bazdaki global sera gazı emisyonlarının yüzde 8-10’una tekabül ettiği, besin kayıp ve atıklarının azaltılmasının teknik olarak 2,1 gton CO2 muadili emisyon azaltım potansiyeli olduğu söylenmektedir. Besin kayıplarının önlenmesi, beslenme stil ve tercihlerinin değişmesi ile daha az güç, arazi ve kaynak talebi ile ek biroldukca yarar sunacaktır. bu biçimdece besinin üretildiği alanlarda besin güvenliği daha az baskılanacaktır.
GÜÇTE DÖNÜŞÜM
Raporda yer alan datalara bakılırsa güç tedarik bölümü yüzde 34’lük hisse (20 gton CO2 eşdeğeri) ile 2019 yılında en büyük emisyon salım alanı oldu. Bu emisyonların 4 gton CO2 muadili kaçak emisyonlardan oluşurken 14 gton CO2 muadili ise elektrik ve ısı üretiminden kaynaklanıyor.
Rapora nazaran +1,5°C gayesi için 2030 yılında 2019 yılı bedellerine kıyasla yüzde 43 oranında, öteki bir telaffuz ile 24 gton CO2 muadili azaltım gerekiyor. Bu kıymetin üçte birine tekabül eden 8,4 gtonluk azaltımı tek başına güneş (4,5 gton) ve rüzgârdan (3,9 gton) karşılanabileceği vurgulanıyor. Hâlihazırda güneş ve rüzgârın global bazda elektrik gücü üretimindeki hissesi yüzde 10’un üzerine çıktı. Bu kıymetin 2030 yılında yüzde 42’ye ulaşması öngörülüyor. Bu bilgi de Milletlerarası Güç Ajansının “Net Sıfır Senaryosuna” bakılırsa 2030’da güneş ve rüzgârın hissesinin yüzde 40 olması gerektiği önerisi ile örtüşüyor. Bu durumun hayata geçmesi için de geçtiğimiz 10 yıllık süreçte yıllık bazda yüzde 20’den çok büyüyen bu iki kesimin büyüme suratını ortasında bulunduğumuz 10 yıllık süreçte de müdafaası gerekiyor.
Raporda daha az fosil yakıt kullanmanın global ısınmayı belli kıymetlerde sınırlamak için “temel” olduğuna vurgu yapılıyor. Bu noktada kömür kullanmasının 2019 yılına kıyasla 2030 yılına kadar yüzde 75, 2050 yılına kadar yüzde 95 azaltılması; gaz kullanmasının 2019 yılına kıyasla 2030 yılına kadar yüzde 10, 2050 yılına kadar yüzde 45 azaltılması; benzeri biçimde petrol kullanmasının da 2019 yılına kıyasla 2030 yılına kadar yüzde 10, 2050 yılına kadar yüzde 60 azaltılması gerektiğine dikkat çekiliyor.
Birebir biçimde rapor düşük karbonlu güç kaynaklarının süratle büyüdüğünü, 2100 yılında birinci güç kaynağının yüzde 88’ini oluşturacağını söz ediyor.
BİSİKLETLİ YAHUT SIFIR EMİSYONLU ULAŞIM
İklim azaltım gayelerine ulaşmada ulaştırma bölümünde dönüşüm gerekliliğine ayrıyeten değinilen raporda ulaştırmanın 2019 global emisyonları içerisinde yüzde 15 ile dördüncü büyük alan olduğu, bunun yüzde 69’unu kara ulaşımının, yüzde 9’unu deniz ulaşımının ve yüzde 7’sini ise hava ulaşımının oluşturduğu tabir ediliyor.
Önlem alınmaması halinde 2050’de bilhassa kargo nakliyatı ve yolcu servislerine yönelik talep artışına bağlı olarak ulaşım kaynaklı emisyonların yüzde 65 artacağı öngörülen raporda aksine tesirli azaltım stratejilerinin hayata geçirilmesi ile sektörel bazda emisyonların yüzde 68 azaltılabileceği, bu durumun da +1,5°C gayesi ile uyumlu olduğu belirtiliyor. Covid-19 sürecinde ulaşım kaynaklı emisyonların azalmasını örnek gösteren rapor bu çerçevede toplumsal bazda davranış değişikliklerinin tesirli olduğunu söylüyor.
Kent ulaşımının tek başına global karbon emisyonlarının yüzde 8’ini oluşturduğu belirtilen raporda IPCC’nin Beşinci Kıymetlendirme Raporundan (AR5) bu yana en büyük gelişmenin elektromobilite (elektrikli araçlar/bisikletler/otobüsler/scooter vs.) alanında yaşandığına, bu durumun da emisyonların azaltılması bağlamında müspet tesir yaptığına işaret ediliyor. Misal biçimde teknolojik gelişmeler ışığında son 10 yıllık müddet zarfında lityum-iyon batarya maliyetlerinde yüzde 85’e varan orandaki azalışın hiç kuşkusuz elektrikli araçlara yönelimi hızlandırdığı, bu bağlamda elektrikli araç sayılarında yüz katlık bir yükselişin görüldüğüne dikkat çekiliyor.
BİR YUTAK ALANI OLARAK “TOPRAK”
Rapora göre global emisyonların yüzde 22’si tarım, orman ve başka arazi kullanması (AFOLU) faaliyetlerinden kaynaklanıyor. Bu emisyon kümesinde bölgeden bölgeye önemli farklılıklar var. Örneğin Latin Amerika ve Karayipler global AFOLU emisyonlarının yüzde 58’ine katkı sunarken bu kıymet Kuzey Amerika ve Avrupa’da yalnızca yüzde 7 civarında seyrediyor.
AFOLU emisyonlarının yarısının ormansızlaşmadan kaynaklandığı belirtilen raporda son 10 yıllık devirde ormansızlaşmanın azaldığı, bu mühlet zarfında değerli karbon yutak alanı ve biyoçeşitliliğe mesken sahipliği yapan tropik ormanlardaki kayıpların daha epey görüldüğüne ayrıyeten dikkat çekiliyor. AFOLU dalı karbon emisyonlarının yanı sıra öteki iki büyük sera gazı olan metan (CH4) ve nitrözoksit (N2O) emisyonları açısından da öne çıkıyor. Hayvancılık, gübre üretim ve kullanması üzere süreçler bu noktadaki en büyük kaynaklar.
2020 yılı bilgilerine göre dünya ormanlarının kapladığı alan yüzde 31, yani karasal alanların üçte biri ormanlarla kaplı. en çok orman varlığı olan ülkeler sırasıyla Rusya, Brezilya, Kanada, ABD ve Çin. Arazi kullanım değişimlerine karşın karasal ekosistemler değerli birer karbon yutağı oldular ve 2010-2019 periyodunda beşerî kaynaklı karbon emisyonlarının üçte birini gidererek dünyamıza nefes oldular.
Rapora nazaran AFOLU sunduğu besin, odun ve öbür kaynakların yanı sıra iklim değişikliği ile çabada de kıymetli katkılar sunuyor. Bu çerçevede kara tabanlı iklim değişikliği ile uğraş önlemlerinin emisyon azaltımında kıymetli tesirler oluşturacağı, varsayımlara nazaran de AFOLU kesiminin 2050 yılında +1,5°C gayesine takviye gayeli global sera gazı emisyonlarını yüzde 20-30 azaltabileceği öngörülüyor. Rapora nazaran AFOLU bölümü 2020-2050 devrinde yıllık bazda ekonomik olarak 8 ila 16 gton CO2 muadili emisyon uzaklaştırabilir. Bu paha teknik kapasitesinin yarısı kadar aslında. Raporda ayrıyeten AFOLU’nun iklim maksatlarına katkısının “nispeten düşük bir maliyetle” gelebileceği belirtiliyor.
İPCC global bazda yapılan bilimsel çalışma neticelerina bakılırsa ormanların, kıyısal sulak alanların, otlakların korunması ve yenilenmesinin 2020-2050 periyodunda yıllık bazda 7,3 gton CO2 muadili emisyon azaltabileceğini gösteriyor. Keza toprak karbon idaresi, aktif hayvancılık faaliyetleri ile yıllık bazda 4,1 gton CO2 muadili emisyon azaltımı sağlanabilirken bitkisel odaklı beslenme ve besin atıklarının azaltılması üzere talep taraflı değişimlerle de 2,2 gton CO2 muadili emisyon azaltabileceği tabir ediliyor.
Öteki bir emisyon azaltıcı yol ise Biyoenerjili Karbon Giderme (BECCS). Bu sistem ekin ve odun artıkları üzere biyoyakıt kaynaklarının güç üretmek emeliyle yakılması ve bu esnada çıkan karbondioksitin tutulmasını husus ediniyor. Yeni bir teknoloji olsa da rapora bakılırsa bu metodun 2020-2050 devri boyunca yıllık bazda ortalama 5,9 gton CO2 muadili emisyon azaltabileceği bedellendiriliyor.
Raporda AFOLU dalına yönelik son bir kıymetlendirme de yatırımlara dair. Bu noktada global bazda kara tabanlı iklim önlemleri için halihazırda yıllık ortalama olarak 700 milyon dolarlık yatırımın yapıldığı, lakin AFOLU bölümünden beklenen yüzde 30 emisyon azaltımı amacının sağlanabilmesi için 400 milyar dolara muhtaçlık duyulduğu belirtiliyor.
KARBON UZAKLAŞTIRMA KOŞUL MI?
Paris İklim Mutabakatının koyduğu ve COP26 kararlarında da kendisine direkt yer bulan global sıcaklık artışının sanayi öncesi periyoda kıyasla +1,5°C derecede tutulması için karbon uzaklaştırmanın katiyen gerekli olduğunun altı çizilen raporda bu noktada ormansızlaşmanın durdurulması ve direkt karbon yakalama üzere alternatiflerin kaçınılmaz olduğu bedellendiriliyor.
Rapora bakılırsa Paris İklim Muahedesi dahilinde taraflarca sunulan niyet edilen katkı beyanlarının (NDC) +1,5°C gayesinden uzak olduğu, bu minvalde yıllık bazda 19 ila 26 gtonluk CO2 muadili bir emisyon açığının olduğu -ki en epeyce emisyon salan Çin ve ABD’nin toplam emisyonlarından daha büyük bir değer- ötürüsıyla NDC’lerin güçlendirilmemesi halinde global sıcaklık artışının +1,5°C kıymetini en az 0,15°C ila 0,3°C aşacağını, haliyle Paris İklim Muahedesinin temel gayesi olan yüzyıl sonunda global sıcaklık artışını yine +1,5°C indirgemek için net negatif karbon emisyonlarına muhtaçlık duyulacağı belirtiliyor.
Biyolojik usullerden ağaç dikimi yahut biyoyakıtlı karbon yakalama ve depolama (BECCS) sistemlerinin yanında kimyasal yollardan olan Direkt Havadan Karbon Yakalama (DAC) sistemlerine yer verilen raporda global sıcaklık artışını +1,5°C yahut +2°C ile sınırlamayı içeren tüm senaryolarda kara bazlı karbon giderme halleri (ağaç dikimi, BECCS) ile direkt karbon tavrı (DAC) üzere usullerden bir ve birkaçı kullanılmıştır.
Rapora göre global sıcaklık artışını sanayi öncesi periyoda kıyasla +2°C ile sınırlama amacı senaryolarında 2020-2100 periyodunda kümülatif bazda toplam karbon gideriminin BECCS için 328 gton, kara bazlı önlemler için 252 gton ve havadan direkt karbon yakalama ve depolama (DAC) için de 29 gton bedeline ulaşması öngörülüyor.
Lakin BECCS ve DAC sistemlerinin çabucak hemen yaygınlaşmadığı, karbon giderme formlarında ağaç dikimi ve ekosistem yenilemenin daha yaygın olarak değerlendirildiğine değinilen raporda DAC’ların yüksek güç gereksinimi ve yüksek maliyetleri ötürüsı ile sonlu ölçüde kullanıldığı söz ediliyor.
Raporda yer verilen başka bir karbon uzaklaştırma sistemi da Güneş Jeo-mühendisliği. Bu alanda yapılan çalışmalardaki temel hedef güneş ışığının dünya üstündeki tesirini azaltarak global sıcaklık artışını bir nebze olsun azaltabilmek. Bu noktada havaya daha fazlaca aerosol salımı, ısı tutan bulutların azaltılması vb. teknikler üzerinde çalışmaların yapıldığı, fakat güneş jeo-mühendisliğinin iklim değişikliğine yönelik ana bir siyaset aracı olamayacağı, birebir vakitte net sıfır açısından da yardımcı bir öge olabileceği vurgulanıyor. Keza bu metodun ekosistemler, canlılar ve beşerler üstündeki riskleri konusunda da kâfi çalışmanın yapılması gerekliliği de ayrıyeten söz ediliyor.
birebir vakitte rapor bilhassa okyanuslardaki gelgitler ötürüsı ile oluşan kıyı bataklıkları, mangrovlar ve deniz çayırları üzere sığ kıyı ekosistemlerinin karbon depolarını artırmak üzere “mavi karbon yönetimi” de dahil olmak üzere okyanus bazlı CO2 uzaklaştırma formlarının fizibilitesini de ele alıyor.
YATIRIMLARDA ARTIŞ GEREKİYOR
Düşük karbonlu bir dünyaya geçiş için, başka bir telaffuz ile 2030 yılı azaltım maksatlarının faal olarak hayata geçebilmesi için iklim finansmanının en az 3 ila 6 kat artması gerektiğine dikkat çekilen raporda bu bedellerin bölgeden bölgeye, kesimden dala ve global sıcaklık maksat kıymetlerine bakılırsa farklılık gösterdiği üzerinde duruyor.
Rapora bakılırsa yalnızca elektrik bölümünde +1,5°C amacı ile uyumlu hareket için yapılması gereken global yatırım fiyatı 2023-2052 periyodunda yıllık bazda 2,3 trilyon dolar. Bu bedel global sıcaklık artışını +2°C derece ile sınırlama amacında 1,7 trilyon dolar olarak karşımıza çıkıyor. Tıpkı biçimde tarım, orman ve arazi kullanması dalında de Paris İklim Muahedesi maksatları ile uyumlu hareket için yatırımların 10 ila 29 kat içinde artması bekleniyor. bir daha global sıcaklık artışını +2°C ile sınırlamak için bölgesel bazda gereksinim duyulan yatırımların Güneydoğu Asya ve Pasifikteki gelişmekte olan ülkelerde 5 kat, Afrika’da 7 kat, Orta Doğu’da ise 12 kat artış sağlaması gerekiyor.
Başka taraftan düşük emisyonlu teknolojilerin ünite maliyetlerinde yaşanan düşüşler de sevindirici olarak yorumlanıyor. Karbon tedbire yahut giderme alanlarına baktığımızda rapora göre azaltma potansiyeli 2,1-5,6 gton CO2 muadili olan rüzgârın ton başına azaltım bedelinin 50 dolar olduğu, tıpkı biçimde azaltma potansiyeli 2-7 gton CO2 muadili olan güneşin ton başına azaltım bedelinin yüz dolar olduğu, buna karşılık nispeten yeni teknoloji olan Direkt Havadan Karbon Tutma (DAC) sisteminin ise ton başına azaltım bedelinin 200 dolar olduğu söz ediliyor. Tüm bu değerlendirmeler ışığında 2030 yılına kadar global sera gazı azaltımının ton başına yüz dolar ile 2019 bedellerine kıyasla yarı yarıya indirilebileceğine yönelik bilgi de raporda kendisine yer bulmuş durumda.
Rapora bakılırsa ikinci en tesirli sera gazı olan metan (CH4) 2019 yılı sera gazı emisyonlarının yüzde 6’sını oluşturuyor. Fakat global ısınma potansiyeli karbondioksitten 28 ila 84 kat daha fazla. Global sıcaklık kıymetindeki artışın +1,5°C olması maksadı için 2030 yılına kadar global metan emisyonlarının üçte bir oranında azaltılması gerekiyor. IPCC fosil yakıt kaynaklı CH4 emisyonlarının yüzde 50-80’inin mevcut teknolojilerle ton başına maliyetinin 50 doların altında olacak biçimde giderilebileceğini belirtiyor. IPCC’ye göre metan (CH4) ile birlikte üçüncü büyük sera gazı olan nitrözoksit (N2O) emisyonlarını günümüz pahasına kıyasla yüzde 50 azaltma maliyeti düşük seyrederken daha fazla azaltım içinse lakin et yoğunluklu beslenmenin terk edilmesi üzere birtakım alışkanlıkların değişmesi gerekiyor.
Raporda değer verilen konulardan birisi de AR-GE çalışmalarına yönelik. Burada güneş gücünden elektrik üretiminin ünite maliyetinde yüzde 85’lik azalmanın olduğu, fakat bu düzeye gelmenin 60 yılı bulduğu hatırlatılarak bu noktadaki çalışmaların kıymetine değiniliyor. Ayrıyeten +2°C maksadının sağlanabilmesi için de 2050 yılına kadar güneş kapasitesinin 2020 yılı bedellerine kıyasla en az 15 kat, rüzgârın da birebir dönemde en az 10 kat büyümesi gerektiği belirtilirken bununla birlikte da kömürden yüzde 87 oranında çıkış olması gerektiği üzerinde duruluyor.
DAHA BÜYÜK BEDEL ÖDEMEMEK İÇİN “KÜÇÜK BİR BEDEL”
Rapor temelinde sıcaklık artışını +2°C ile sınırlamak için 2030 yılına kadar yapılması gereken finansal akışların 3-6 kat daha düşük olduğunu söz ediyor, lakin yatırım açığının kapanmasına yetecek ölçüde global sermaye ve likiditenin var olduğuna da dikkat çekiliyor.
Rapora bakılırsa global sıcaklık artışının mevcut emisyon, önlem ve taahhütler ışığında +3°C aşabilme ihtimali var. Bu durum hâlihazırda yaşadığımız hadiselerin -ki yalnızca +1,2°C artışın etkisi- katlanarak karşımıza çıkması manasını taşıyor. Azalan ahenk maliyetleri yahut iklim değişikliğinin olumsuz tesirlerinin ekonomik faydaları hesaba katılmaksızın global ısınmayı +2°C yahut daha düşük bir pahayla sınırlamak için gerekli önlemlerin alınması 2050’de beklenen Gayri Safi Yurtiçi Hasılada (GDP) yalnızca birkaç puan azalması manasına geliyor.
Rapor kapsamında ele alınan kimi bilimsel çalışma sonuçları temel alındığında +1,5°C maksadına uygun hareket edildiğinde global GDP referans kıymete nazaran yüzde 2,6-4,2 daha düşük seyrederken +2°C gayesinde bu bedelin yüzde 1,3-2,7 olması bekleniyor. Burada iktisatların küçüleceği tabir edilmiyor, nispeten daha düşük bir büyümeden bahsediliyor. Rapora bakılırsa +1,5°C gayesi için global büyümedeki yavaşlama yıllık bazda ortalama yüzde 0,04 iken +2°C için bu kıymet yüzde 0,03 üzere düşük kıymetler olarak gerçekleşmesi bekleniyor. ötürüsıyla raporda daha büyük bedel ödememek için düşük karbonlu bir hayata geçişte mevcut rahatımızdan biraz ödün verilmesi gerektiği söz ediliyor.
RAPORA YÖNELİK “TEK SES”
Raporun yayımlanmasına müteakip bahse dair biroldukça açıklama yapıldı. İPCC Üçüncü Çalışma Kümesi Eş Lideri Jim Skea iklim değişikliğinin bir asırlık yırtıcı güç ve arazi kullanması, üretim ve tüketim kalıplarına dayanan yaşama alışkanlıkları kararı ortaya çıktığını, bu raporun da artık harekete geçmenin ve daha adil ve sürdürülebilir bir dünyaya nasıl geçileceğini gösterdiğini beyan etti.
Rapor ne yazık ki Rusya-Ukrayna savaşının gölgesinde kalarak kamuoyunda gerekli karşılığı alamadı. Lakin reaksiyonlarda tek seslilik vardı. Rapora yönelik en sert kıymetlendirme BM Genel Sekreteri Sayın Antonio Guterres’ten geldi. Yaptığı açıklamada biroldukça önderin temelinde dediğinin aksisini yaptığını, özetlemek gerekirsesı palavra dediğini ve dünyayı bir felakete sürüklediğini tabir etti.
Rusya-Ukrayna savaşı sebebiyle yükselen güç fiyatları, ülkelerin güç siyasetlerini gözden geçirmelerine yol açtı. ABD, İngiltere, AB üzere büyük emisyon üreticileri fosil yakıtları artırmayı düşünürken IPCC raporu bu cins bir atağın 1,5°C maksadının fazlaca gerisinde kalacağını gösteriyor.
ABD Başkanlık İklim Özel Elçisi Sayın John Kerry de daha süratli adımların atılması gerekliliğini bir dahaledi. Raporun iklim krizinin aksilikleri ile çabada geri kaldığımızı gösterdiğini, fakat bununla birlikte uğraş ve azaltım için de gerekli imkânlara sahip olduğumuzu, 2030 yılına kadar emisyonları yarıya indirerek 2050 yılında net sıfıra ulaşabileceğimizi ve daha sağlıklı ve pak bir gezegeni garanti altına alabileceğini söz etti.
Evet, dünyamız bir dönüşüm yaşıyor. Covid-19 süreci ile başlayan krizler, ardından ülkeler içinde yükselen tansiyon, güç fiyatlarındaki yükseliş, kuraklığa bağlı artan besin meblağları birtakım değişimleri istiyor. Şuurlu üretim ve tüketim kalıpları yahut sürdürülebilir üretim ve tüketim odaklı hayat modelleri. Hâlihazırda dünyamız sanayi öncesi periyoda kıyasla +1,2°C daha sıcak. Tesirlerini büyük bedeller ödeyerek görüyoruz. Bu sıcaklık artışının +1,5°C/+2°C ve hatta önlem alınmaması halinde +3,2°C olmasının tesirlerini hayal bile edemiyoruz. ötürüsıyla “İklimler değişmeden biz değişelim” diyoruz. Değişim ve dönüşüm mümkün.